Athugasemdir Landssamtakanna Þroskahjálpar[1] til starfshóps um endurskoðun kosningalaga.

Landssamtökin Þroskahjálp þakka fyrir að fá tækifæri til að skila athugasemdum til starfshópsins og vilja á þessu stigi koma eftirfarandi á framfæri við hann en áskilja sér rétt til að koma frekari upplýsingum, gögnum og sjónarmiðum á framfæri við starfshópinn síðar. Samtökin óska jafnframt eindregið eftir að fá að koma á fund starfshópsins til að gera honum betur grein fyrir sjónarmiðum sínum og áherslum varðandi umfjöllunarefni hópsins. 

Í 33. gr. íslensku stjórnarskrárinnar segir:

Kosningarrétt við kosningar til Alþingis hafa allir sem eru 18 ára eða eldri þegar kosning fer fram og hafa íslenskan ríkisborgararétt.

Íslenska ríkið fullgilti samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks á síðasta ári og skuldbatt sig þar með til að framfylgja ákvæðum samningsins í íslenskum lögum og stjórnsýsluframkvæmd. 29. gr. samningsins ber yfirskriftina „Þátttaka í stjórnmálum og opinberu lífi“. Þar segir:

Aðildarríkin skulu tryggja fötluðum stjórnmálaleg réttindi og tækifæri til þess að njóta þeirra til jafns við aðra og skulu jafnframt:
a) tryggja að fötluðu fólki sé gert kleift að taka virkan og fullan þátt í stjórnmálum og opinberu lífi til jafns við aðra, með beinum hætti eða fyrir atbeina fulltrúa eftir frjálsu vali, þar með talið er réttur og tækifæri til þess að kjósa og vera kosinn, meðal annars með því:
…
iii. að fatlað fólk geti tjáð frjálst vilja sinn sem kjósendur og að heimilað sé í þessu skyni, þar sem nauðsyn krefur og að ósk þess, að það njóti aðstoðar einstaklinga að eigin vali við að greiða atkvæði. (Undirstr. Þroskahj.)

Í 1. mgr. 86. gr. laga nr. 24/2000, um kosningar til Alþingis, eins og henni var breytt með lögum nr. 111/2012, segir:

Ef kjósandi skýrir kjörstjórn svo frá að hann sé eigi fær um að kjósa á fyrirskipaðan hátt sakir sjónleysis eða þess að honum sé hönd ónothæf skal sá úr kjörstjórninni er kjósandi nefnir til veita honum aðstoð til þess í kjörklefanum, enda er sá sem aðstoðina veitir bundinn þagnarheiti um að segja ekki frá því sem þeim fer þar á milli. Um aðstoðina skal bóka í kjörbókina, að tilgreindum ástæðum. Aðstoð skal því aðeins veita að kjósandi geti sjálfur skýrt þeim er aðstoðina veitir ótvírætt frá því hvernig hann vill greiða atkvæði sitt. Óheimilt er að bjóða þeim aðstoð er þannig þarfnast hjálpar. (Undirstr. Þroskahj.)

Í 2. mgr. 86. gr. er síðan heimild, bundin ýmsum skilyrðum, fyrir einstakling til að fá aðstoð fulltrúa sem hann hefur sjálfur valið við að greiða atkvæði ef hann þarf aðstoð „sakir sjónleysis eða þess að honum sé hönd ónothæf“.

Sambærileg ákvæði er að finna í 63. gr. laganna þar sem mælt er fyrir um framkvæmd atkvæðagreiðslu utan kjörfundar.

Af framangreindu leiðir að samkvæmt kosningalögum er heimild fatlaðs einstaklings til aðstoðar við að greiða atkvæði bundin því skilyrði að þörf fyrir aðstoðina sé vegna „sjónleysis eða þess að honum sé hönd ónothæf“. Sé ástæða þess að einstaklingur þarf aðstoð til að greiða atkvæði annars konar fötlun, s.s. þroskahömlun og/eða einhverfa, á hann því ekki rétt til aðstoðar samkvæmt íslenskum lögum. Þetta er mismunun á grundvelli fötlunar sem stangast, að mati Landssamtakanna Þroskahjálpar, á við íslenska stjórnarskrá og fer augljóslega í bága við framangreint ákvæði liðar iii. í a-lið 29. gr. samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks og fleiri ákvæði samningsins sem banna mismunun á grundvelli fötlunar.

Skoða þarf ákvæði laga og reglna varðandi kosningar til sveitarstjórna og eftir atvikum og þörfum varðandi aðrar kosningar m.t.t. þess sama og rakið er að framan.

Landssamtökin Þroskahjálp hafa margsinnis bent íslenskum stjórnvöldum á þetta alvarlega mannréttindabrot og hafa krafist þess að þau gerðu nauðsynlegar breytingar á lögum og stjórnsýslu til að fólk með þroskahömlun og/eða einhverfu fái notið þeirra mannréttinda og grundvallarréttar í lýðræðisríki að geta greitt atkvæði í kosningum eins og annað fólk og fái þannig að taka þátt í því með öðrum Íslendingum að velja fulltrúa til að fara með vald og almannafé fyrir sína hönd.

Lesa má um þessi mikilvægu mannréttindamál og hvernig staðan í þeim er almennt og hér á landi í grein Rannveigar Traustadóttur prófessors og James G. Rice lektors, „Kosningar, lýðræði og fatlað fólk“, sem birtist á árinu 2017 í vefritinu „Stjórnmál og stjórnsýsla“. Landssamtökin Þroskahjálp hvetja þá sem sitja í starfshópnum eindregið til að kynna sér þessa grein mjög vel. Greinina má nálgast hér: https://www.throskahjalp.is/static/files/PDF-SKJOL/kosningar.pdf

Landssamtökin Þroskahjálp skora á starfshóp um endurskoðun kosningalaga að taka það sem er rakið hér að framan til viðeigandi og vandaðrar skoðunar og leggja til breytingar á kosningalögum sem nauðsynlegar eru til að bæta úr þeirri alvarlegu mismunun sem fólk með þroskahömlun og/eða einhverfu þarf nú að þola hvað varðar rétt og tækifæri til að nýta lýðræðisleg réttindi sín til að kjósa til jafns við aðra. Samtökin ítreka jafnframt þá eindregnu ósk sína að fá að koma á fund starfshópsins til að gera honum betur grein fyrir sjónarmiðum sínum og áherslum í þessu mikilvæga mannréttindamáli.