Til samráðshóps um meðferð kynferðisbrota innan réttarvörslukerfisins

 Nokkrar ábendingar Landssamtakanna Þroskahjálpar (LÞ).

Hér á eftir fara nokkrar ábendingar sem Landssamtökin Þroskahjálp vilja koma á framfæri við samráðshóps um meðferð kynferðisbrota innan réttarvörslukerfisinsog varða kynferðislegt ofbeldi gegn fötluðum konum, þ.m.t. konum með þroskahömlun. Þar sem í ábendingunum er vísað til samnings SÞ er átt við samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks sem íslenska ríkið skrifaði undir árið 2007 og undirbýr nú að fullgilda með því að tryggja að íslensk lög, reglur og stjórnsýsluframkvæmd samræmist ákvæðum samningsins og uppfylli kröfur hans.

 Almennt um ofbeldi gegn fötluðu fólki og skyldur ríkisins.

Þó að ein réttindi fólks séu ekki öðrum réttindum æðri er vernd sumra réttinda forsenda þess að fólk fái notið ýmissa annarra réttinda. Mannréttindi eru samofin. Ein réttindi styðja önnur og saman mynda þau eina heild sem er gundvöllur réttarríkis sem á að tryggja réttindi alls fólks, án mismununar.

Sá sem er beittur ofbeldi eða er hótað ofbeldi er mjög oft þar með einnig sviptur tjáningarfrelsi sínu og mörgum öðrum mannréttindum.

Það er því ljóst að grundvallarskylda stjórnvalda í réttarríki sem byggist á mannréttindum er að verja fólk fyrir ofbeldi. Eðli máls samkvæmt er sérstök nauðsyn að verja þá sem veikar standa fyrir ofbeldi af hálfu þeirra sem sterkari stöðu hafa, s.s. vegna líkamlegs styrks, félagslegrar stöðu eða valds í krafti laga eða aðstæðna.

Til að standa undir þessari grundvallarskyldu sinni þurfa stjórnvöld að tryggja að lög, reglur, stjórnsýslan, löggæslan og annað opinbert eftirlit, ákæruvald og dómskerfi virki þannig að þeir sem veikari stöðu hafa njóti verndar gegn ofbeldi, til jafns við aðra þjóðfélagsþegna.

Í þessu samhengi þarf að sjá og ræða ofbeldi gegn fötluðu fólki. Og í þessu samhengi þarf að greina lög og reglur, stjórnsýsluna og réttarkerfið til að tryggja að það veiti fötluðu fólki vernd gegn ofbeldi, til jafns við aðra.

Samningur SÞ leggur sérstaka áherslu á  skyldur stjórnvalda til að verja fatlað fólk fyrir ofbeldi og mismunun, sbr. 16. og 5. gr. samningsins.  Í 16. gr. samningsins segir m.a.:

Aðildarríkin skulu gera allar viðeigandi ráðstafanir á sviði löggjafar, stjórnsýslu, félags- og menntamála og aðrar ráðstafanir í því skyni að vernda fatlað fólk, jafnt innan heimilis sem utan, fyrir hvers kyns misnotkun í gróðaskyni, ofbeldi og misþyrmingum, meðal annars með hliðsjón af kynbundnum þáttum slíkra athafna. (Undirstr. LÞ).

 Ofbeldi gegn fötluðum konum.

Viðurkennt er að hvarvetna í heiminum eru fatlaðar konur beittar mismunun, misnotkun og ofbeldi af ýmsu tagi, þ.m.t. kynferðislegu ofbeldi. Þess vegna þótti nauðsynlegt að hafa sérstaka grein (6. gr.) í samningi SÞ til að draga það sérstaklega fram og árétta skyldu ríkja til að viðurkenna það og veita þeim fullnægjandi vernd, með viðeigandi ráðstöfunum.

Ýmis mál hafa komið upp í íslensku samfélagi fyrr og síðar sem sýna og sanna svo ekki verður um villst að það er afar brýnt viðfangsefni hér á landi að bæta vernd fatlaðra kvenna gegn mismunun og ofbeldi með vönduðum lögum og markvissri stjórnsýsluframkvæmd  Í þessu sambandi vísast m.a. til nýlegrar umfjöllunar fjölmiðla um kynferðilslegt ofbeldi gegn konum með þroskahömlun og ákvarðana ákæruvalds og niðurstaðna dómstóla í málum þar sem konur með þroskahömlun hafa kært slík brot. Ríkið verður að gera allt sem í þess valdi stendur, m.a. á sviði löggjafar til að tryggja fötluðum konum vernd gegn ofbeldi til jafns við aðra.

 

Aðgangur fatlaðs fólks að réttarkerfinu og rétturinn til að njóta verndar þess til jafns við aðra.

13. gr. samnings SÞ ber fyrirsögnina „Aðgangur að réttarkerfinu“ og hljóðar svo:

1. Aðildarríkin skulu tryggja fötluðu fólki virkan aðgang að réttarkerfinu til jafns við aðra, meðal annars með því að laga málsmeðferð alla að þörfum þess og taka tilhlýðilegt tillit til aldurs viðkomandi, í því skyni að gera því kleift að gegna hlutverki sínu með virkum hætti sem beinir og óbeinir þátttakendur, þar með talið sem vitni, í öllum málarekstri, einnig á rannsóknarstigi og öðrum undirbúningsstigum.

2. Í því skyni að greiða fyrir því að tryggja megi fötluðu fólki virkan aðgang að réttarkerfinu skulu aðildarríkin stuðla að viðeigandi fræðslu og þjálfun fyrir þau sem starfa á sviði réttarvörslu, meðal annars lögreglumenn og starfsfólk fangelsa. (Undirstr. LÞ).

Í ofangreindu ákvæðum felst skýr viðurkenning á því að til að tryggja fötluðu fólki aðgang að réttarkerfinu og réttarvernd til jafns við aðra verða ríki að taka tillit til sérstakra þarfa sem fatlaður einstaklingur kann að hafa vegna fötlunarinnar, t.a.m. þroskahömlunar.

Það er grundvallarskylda ríkisins að verja borgarana gegn ofbeldi með tiltækum ráðum m.a. á sviði lagasetningar og stjórnsýsluframkvæmdar. Mismunun á grundvelli fötlunar hvað varðar vernd gegn ofbeldi er mjög alvarlegt mannréttindabrot.

Til að uppfylla kröfur sem leiða af ákvæðum þessarar greinar samningsins þarf ríkið að huga að því hvort þörf sé fyrir sérstök lagaákvæða til að tryggja að réttarkerfið (lögregla, ákæruvald, dómsvald) veiti fötluðu fólki vernd gegn ofbeldi til jafns við aðra „meðal annars með því að laga málsmeðferð alla að þörfum þess“. Lyktir lögreglu- og dómsmála sem m.a. er vísað til í umfjöllun um hér að framan benda mjög til þess.

 Lokaorð.

Landssamtökin Þroskahjálp skora á samráðshóp um meðferð kynferðisbrota innan réttarvörslukerfisins til að gæta mjög vel að þeim sjónarmiðum sem rakin eru hér að framan og skyldum ríkisins til að tryggja fötluðum konum mannréttindi með því að tryggja þeim aðgang að réttarkerfinu til jafns við aðra og vernd þess gegn kynferðislegu ofbeldi til jafns við aðrar konur.

Þá vilja LÞ vekja athygli samráðshópsins á skyldum stjórnvalda til náins samráðs við fatlað fólk og samtaka sem koma fram fyrir þess hönd, sbr. m.a. 3. tl. 4. gr. samningsins sem hljóðar svo:

Þegar aðildarríkin undirbúa löggjöf sína og stefnu við að innleiða samning þennan og vinna að því að taka ákvarðanir um stöðu fatlaðs fólks skulu þau hafa náið samráð við fatlað fólk og tryggja virka þátttöku þess, þar með talið fatlaðra barna, með milligöngu samtaka sem koma fram fyrir þess hönd.

Einnig er kveðið á um þessa skyldu stjórnvalda til samráðs í 2. mgr. 1. gr. laga nr. 59/1992, um málefni fatlaðs fólks, með síðari breytingum, sem og um skyldu þeirra til að taka mið af samningi SÞ:

Við framkvæmd laga þessara skal tekið mið af þeim alþjóðlegu skuldbindingum sem íslensk stjórnvöld hafa gengist undir, einkum samningi Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks. Þá skulu stjórnvöld tryggja heildarsamtökum fatlaðs fólks og aðildarfélögum þeirra áhrif á stefnumörkun og ákvarðanir er varða málefni fatlaðs fólks.

 

á heimasíðu innanríkisráðuneytisins má nálgast íslenska þýðingu á samningi Sameinuðu um réttindi fatlaðs fólks -

 

HÉR

Virðingarfyllst,

 

4. apríl 2016,

Bryndís Snæbjörnsdóttir, formaður Landssamtakanna þroskahjálpar.

Árni Múli Jónasson, framkvæmdastjóri Landssamtakanna Þroskahjálpar.

 

Um samráðshópinn sem umsögnin vísar til má lesa hér