Umsögn Landssamtakanna Þroskahjálpar um drög að skýrslu Íslands um framkvæmd samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins (barnasáttmálann).

Landssamtökin Þroskahjálp vinna að mannéttindamálum fatlaðs fólks, með sérstaka áherslu á fötluð börn og fólk með þroskahömlun. Aðildarfélög að samtökunum eru rúmlega 20 með um 6000 félögum.

Landssamtökin Þroskahjálp vilja á þessu stigi koma eftirfarandi atriðum á framfæri varðandi skýrsludrögin sem samtökin telja mjög mikilvægt að hlutaðeigandi stjórnvöld líti sérstaklega við gerð skýrslunnar.

Íslenska ríki fullgilti samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks árið 2016 og skuldbatt sig þar með til að virða öll ákvæði samningsins og framfylgja þeim.

Í samningnum er lögð mjög mikil áhersla á skyldur stjórnvalda til samráðs við fatlað fólk, þ.m.t. fötluð börn og samtök sem vinna að réttinda- og hagsmunamálum þeirra. Í 4. gr. samningsins sem hefur yfirskriftina Almennar skuldbindingar segir:

Þegar aðildarríkin undirbúa löggjöf sína og stefnu samningi þessum til framkvæmdar og vinna að því að taka ákvarðanir um málefni sem varða fatlað fólk skulu þau hafa náið samráð við fatlað fólk og tryggja virka þátttöku þess, einnig fatlaðra barna, með milligöngu samtaka sem koma fram fyrir þess hönd. (Undirstr. Þroskahjálpar)

Í 7. gr. samningsins, sem hefur yfirskriftina Fötluð börn,segir:

     1.      Aðildarríkin skulu gera allar nauðsynlegar ráðstafanir til þess að fötluð börn fái notið mannréttinda og mannfrelsis til fulls og jafns við önnur börn. 
     2.      Í öllum aðgerðum, sem snerta fötluð börn, skal fyrst og fremst hafa það að leiðarljósi sem er viðkomandi barni fyrir bestu. 
     3.      Aðildarríkin skulu tryggja fötluðum börnum rétt til þess að láta skoðanir sínar óhindrað í ljós um öll mál er þau varða, jafnframt því að sjónarmiðum þeirra sé gefinn gaumur eins og eðlilegt má telja miðað við aldur þeirra og þroska og til jafns við önnur börn og veita þeim aðstoð þar sem tekið er eðlilegt tillit til fötlunar þeirra og aldurs til þess að sá réttur megi verða að veruleika.  (Undirstr. Þroskahjálpar)

Í 23. gr. samnings SÞ um réttindi barnsins eru sérstök ákvæði sem varða fötluð börn og skyldur stjórnvalda gagnvart þeim. Greinin hljóðar svo:

1. Aðildarríki viðurkenna að andlega eða líkamlega fatlað barn skuli njóta fulls og sómasamlegs lífs, við aðstæður sem tryggja virðingu þess og stuðla að sjálfsbjörg þess og virkri þátttöku í samfélaginu. 
2. Aðildarríki viðurkenna rétt fatlaðs barns til sérstakrar umönnunar, og skulu þau stuðla að því og sjá um að barni sem á rétt á því, svo og þeim er hafa á hendi umönnun þess, verði eftir því sem föng eru á veitt sú aðstoð sem sótt er um og hentar barninu og aðstæðum foreldra eða annarra sem annast það. 
3. Með tilliti til hinna sérstöku þarfa fatlaðs barns skal aðstoð samkvæmt 2. tölul. þessarar greinar veitt ókeypis þegar unnt er, með hliðsjón af efnahag foreldra eða annarra sem hafa á hendi umönnun þess, og skal hún miðuð við að tryggt sé að fatlaða barnið hafi í raun aðgang að og njóti menntunar, þjálfunar, heilbrigðisþjónustu, endurhæfingar, starfsundirbúnings og möguleika til tómstundaiðju, þannig að stuðlað sé að sem allra mestri félagslegri aðlögun og þroska þess, þar á meðal í menningarlegum og andlegum efnum. 
4. Aðildarríki skulu í anda alþjóðlegrar samvinnu stuðla að því að skipst sé á viðeigandi upplýsingum um fyrirbyggjandi heilsugæslu og læknisfræðilega, sálfræðilega og starfræna meðferð fatlaðra barna, þ. á m. með dreifingu á og aðgangi að upplýsingum um endurhæfingaraðferðir, menntun og atvinnuhjálp, er miði að því að gera aðildarríkjum kleift að bæta getu sína og færni og auka reynslu sína að þessu leyti. Hvað þetta snertir skal tekið sérstakt tillit til þarfa þróunarlanda. 

Landssamtökin Þroskahjálp telja augljóst að þegar íslensk stjórnvöld meta stöðu barna á Íslandi m.t.t. mannréttinda þeirra almennt og sérstaklega samkvæmt samningi SÞ um réttindi barnsins hljóti þau jafnframt að hafa mjög mikla hliðsjón af ákvæðum samnings SÞ um réttindi fatlaðs fólks almennt og sérstaklega þeirra ákvæða sem lúta að réttindum fatlaðra barna og skyldum stjórnvalda gagnvart þeim.

Í því samhengi benda samtökin á að fötluð börn eru ekki aðeins berskjölduð vegna aldurs síns, heldur einnig vegna fötlunar sinnar og er því þegar um fötluð börn er að ræða um tvær mögulegar mismununarástæður að ræða sem teljast hvor um sig vera mannréttindabrot í skilningi laga og fjölþjóðlegra samninga. Þegar um er að ræða fötluð börn af erlendum uppruna (innflytjendur, hælisleitendur, flóttafólk) bætist við þriðja mögulega mismununarástæðan, þ.e. uppruni, sem einnig er brot gegn mannréttindum. Það er því sérstök ástæða til og skylda á stjórnvöldum að líta sérstaklega að aðstæðum þessara hópa við gerð skýrslu varðandi mannréttindi barna og hafa mikið samráð við þá sem best þekkja til stöðunnar þeirra hér á landi.

Þá vilja samtökin benda á að mjög skortir á markvissa söfnun og vandaða úrvinnslu og miðlun áreiðanlegra gagna og upplýsinga varðandi stöðu fatlaðra barna á Íslandi. Má í því sambandi t.a.m. nefna upplýsingar varðandi vistun fatlaðra barna utan heimilis og stöðu fatlaðra barna af erlendum uppruna.

Þjónusta við fötluð börn er að mestu á ábyrgð og verksviði sveitarfélaga og skortir verulega á að ríkið haldi uppi nægilega burðugu og skilvirku eftirliti með að þau þurfi ekki að þola mismunun á grundvelli búsetu.

Tækifæri fatlaðra ungmenna til náms eru mun einhæfari og minni en ungmenna almennt hér á landi en það er að sjálfsögðu alvarleg mismunun hvað varðar menntun og þar með atvinnu mörg önnur tækifæri í lífinu og samfélaginu sem mjög ráðast af menntun fólks. 

Landssamtökin Þroskahjálp lýsa eindregnum vilja og áhuga til að taka virkan þátt í samráði við stjórnvöld um gerð þessara mikilvægu skýrslu. Samtökin gera einnig ráð fyrir að þau muni skila skuggaskýrslu til eftirlitsnefndar með samningi SÞ um réttindi barnsins.