Umsögn Landssamtakanna Þroskahjálpar um drög að tillögu til þingsályktunar um lýðheilsustefnu til ársins 2030.

Landssamtökin Þroskahjálp vinna að réttinda- og hagsmunamálum fatlaðs fólks, með sérstaka áherslu á fötluð börn og ungmenni og fólk með þroskahömlun. Samtökin byggja stefnu sína á samningi Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks, Barnasáttmála SÞ og öðrum fjölþjóðlegum mannréttindasamningum. Um 20 félög eiga aðild að samtökunum með um 6 þúsund félagsmenn.

Samtökin lýsa yfir ánægju sinni með hve skýrt er kveðið á um jafnfrétti, jafnt aðgengi að upplýsingum, ólíkar þarfir, samstarf og samráð milli þjónustuveitenda í drögum að lýðheilsustefnu.

Sterkar vísbendingar eru um að heilsa fólks með þroskahömlun og/eða einhverfu sé almennt lakari en annarra og jafnframt um að aðgengi þessa hóps að upplýsingum, úrræðum og heilsutengdu forvarnarstarfi sé ábótavant. Á þetta jafnt við um átaksverkefni til heilsueflingar, aðgengi að viðeigandi stuðningi og fræðslu um heilsueflingu og sértæk úrræði til að efla heilsu og vellíðan. Þessi stefnumótun er því afar mikilvæg fyrir fólk með þröskahömlun og/eða einhverfu og mikilvægt að gæta sérstaklega að þörfum þess og tryggja að það þurfi ekki að þola mismunun á þessu sviði á grundvelli fötlunar sinnar.

Árið 2016 fullgiltu íslensk stjórnvöld samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks og skuldbundu sig þar með til að framfylgja ákvæðum hans.

Í 4. gr. samningsins, sem hefur yfirskriftina Almennar skuldbindingar, segir m.a.:

Aðildarríkin skuldbinda sig til þess að tryggja og stuðla að því að öll mannréttindi og mannfrelsi verði í einu og öllu að veruleika fyrir allt fatlað fólk án mismununar af nokkru tagi vegna fötlunar.  … Aðildarríkin skuldbinda sig í þessu skyni til … að taka mið af vernd og framgangi mannréttinda fatlaðs fólks við alla stefnumótun og áætlanagerð.

5. gr.  samningsins hefur yfirskriftina Jafnrétti og bann við mismunun og hljóðar svo:

     1.      Aðildarríkin viðurkenna að allir menn eru jafnir fyrir og samkvæmt lögum og eiga rétt á jafnri vernd og jöfnum hag lögum samkvæmt án nokkurrar mismununar. 
     2.      Aðildarríkin skulu banna hvers kyns mismunun á grundvelli fötlunar og tryggja fötluðu fólki jafna og skilvirka réttarvernd gegn mismunun af hvaða ástæðu sem er. 
     3.      Aðildarríkin skulu, í því skyni að stuðla að jöfnuði og uppræta mismunun, gera allar viðeigandi ráðstafanir til að tryggja að fötluðu fólki standi viðeigandi aðlögun til boða. 
     4.      Eigi ber að líta á sértækar ráðstafanir, sem eru nauðsynlegar til þess að flýta fyrir eða ná fram jafnrétti til handa fötluðu fólki í reynd, sem mismunun samkvæmt skilmálum samnings þessa. 

Í ljósi þessa, og í tengslum við stefnumótun í lýðheilsumálum, er ástæða til að vekja sérstaklega athygli á skyldu stjórnvalda „til að tryggja að fötluðu fólki standi viðeigandi aðlögun til boða. Sé það ekki gert telst vera um mismunun á grundvelli fötlunar að ræða.

Hað átt er við með viðeigandi aðlögun er skýrt í 2. gr. samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks, en þar segir: 

“Viðeigandi aðlögun“ merkir nauðsynlegar og viðeigandi breytingar og lagfæringar, sem eru ekki umfram það sem eðlilegt má teljast eða of íþyngjandi, þar sem þeirra er þörf í sérstöku tilviki, til þess að tryggt sé að fatlað fólk fái notið eða geti nýtt sér, til jafns við aðra, öll mannréttindi og mannfrelsi.

Þetta felur m.a. í sér að mikilvægt er að huga sérstaklega að því við útfærslu og innleiðingu stefnunnar og þeirra verkefna sem af henni mun leiða að sérstaklega sé gætt að því að upplýsingar skili sé til fólks með þroskahömlun og/eða einhverfu og sé á formi sem er því aðgengilegt, til dæmis með því að hafa upplýsingar á auðlesnu máli og tryggja að fötlun sé ekki útilokandi þáttur þegar kemur að því að nýta sér úrræði, t.d. vegna skorts á viðeigandi stuðningi eða aðgengi.

Samtökin lýsa yfir áhuga á því að koma á fund ráðuneytisins til að gera frekari grein fyrir afstöðu sinni og áherslum og vísa í því sambandi til 3. tl. 4. gr. samnings SÞ þar sem segir:

Þegar aðildarríkin undirbúa löggjöf sína og stefnu samningi þessum til framkvæmdar og vinna að því að taka ákvarðanir um málefni sem varða fatlað fólk skulu þau hafa náið samráð við fatlað fólk og tryggja virka þátttöku þess, einnig fatlaðra barna, með milligöngu samtaka sem koma fram fyrir þess hönd. 

Virðingarfyllst.

Anna Lára Steindal, verkefnisstjóri í málefnum barna, ungmenna og fólks af erlendum uppruna.

Nálgast má mál sem umsögnin á við hér