Umsögn Landssamtakanna Þroskahjálpar um þingsályktun um menntastefnu 2020-2030, 278. mál.

Landssamtökin Þroskahjálp vinna að réttinda- og hagsmunamálum fatlaðs fólks, með sérstaka áherslu á fötluð börn og ungmenni og fólk með þroskahömlun. Samtökin byggja stefnu sína á samningi Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks, Barnasáttmála SÞ og öðrum fjölþjóðlegum mannréttindasamningum. Um 20 félög eiga aðild að samtökunum með um 6 þúsund félagsmenn.

Augljóst er að menntastefna varðar mjög mikislverð mannréttindi, hagsmuni og tækifæri fatlaðs fólks almennt og sérstaklega fatlaðra barna og ungmenna. Allar rannsóknir sýna, svo ekki verður um villst, að hvarvetna í heiminum þarf fatlað fólk að þola mikla og margvíslega mismunun hvað varðar tækifæri til náms og þeirra lífsgæða og tækifæra í lífinu sem ráðast mjög mikið af því að fólk geti menntað sig eftir því sem geta þess og vilji stendur til. Ísland er engin undantekning frá þessu.

Landssamtökin Þroskahjálp fagna áherslunni í menntastefnunni á að “allir geti lært” sem og þeim þunga sem þar er lagður á jafnrétti til náms og skóla án aðgreiningar. Einnig er ástæða til að fagna því því að sérstaklega er í stefnunni er kveðið á um að nemendur skuli fá nám og kennslu við hæfi í samræmi við fyrirmæli laga, aðalnámskrár, áherslur ríkjandi menntastefnu og alþjóðasáttmála sem Ísland hefur undirgengist. Samningur Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks, sem Ísland fullgilti árið 2016 og skuldbatt sig þar með til að virða og framfylgja, er mjög mikilvægur í þessu samhengi. Hann leggur afar mikla áherslu á skyldur ríkja til að tryggja fötluðu fólki tækifæri til náms alla ævi til jafns við aðra og án aðgreiningar. Samningurinn byggist á þeirri hugmyndaffræði að það séu samfélagslegar hindranir, frekar en persónulegar skerðingar, sem koma í veg fyrir virka þátttöku fatlaðs fólks í samfélaginu. 

Með vísan til framangreinds vilja Landssamtökin Þroskahjálp koma eftirfarandi á framfæri:

Vísa mætti með skýrari og afdráttarlausari hætti til samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks sem leiðarljóss í skólastarfi með fötluðum nemendum. Með fullgildingu samningsins eru stjórnvöld skuldbundin til að  framfylgja ákvæðum hans, m.a. með því að tryggja að stefnumótun stjórnvalda taki mið af ákvæðum hans, sbr. 4. gr. samningsins sem hefur yfirskriftina Almennar skuldbindingar.[1] Í samningnum er mjög mikil áhersla lögð á skyldur ríkja til að tryggja fötluðu fólki tækifæri til náms til jafns við aðra og án aðgreiningar. Landssamtökin Þroskahjálp beina þeim tilmælum til stjórnvalda að fjalla sérstaklega um skóla án aðgreiningar og hvernig tryggja beri rétt fatlaðs fólks til náms á öllum skólastigum við innleiðingu stefnunnar.  

Í stefnunni er fjallað um möguleg áhrif sjáflvirknivæðingar á íslenskt samfélag, sem Landssamtökin Þroskahjálp telja mjög mikilvægt. Sérstaklega er rætt um áhrifin sem sjálfvirknivæðing muni mögulega hafa á starfstækifæri fólks af erlendum uppruna og nemenda sem hafa annað móðurmál en íslensku. Landssamtökin Þroskahjálp telja afar mikilvægt að einnig verði með afdráttarlausari hætti tekið tillit til þeirra skerðinga á tækifærum fyrir fólk með þroskahömlun sem er líkleg afleiðing sjálfvirknivæðingar og breytinga á vinnumarkaði samfara henni, enda mjög berskjaldaður hópur í því tilliti.

Ungmennaráð Þroskahjálpar, sem skipað er einstaklingum með þroskahömlun og/eða aðrar skyldar skerðingar á aldrinum 16-24 ára, ályktaði 6. febrúar síðastliðinn um drög að menntastefnu þegar hún var til kynningar í samráðsgátt. Í ályktuninni segir:

1.         Við mótun nýrrar menntastefnu er mikilvægt að leggja áherslu á fjölbreyttara námsúrval fyrir fólk með þroskahömlun /eða aðrar skerðingar til að tryggja í raun jafnrétti til náms sem miðast við getu, hæfni og áhugasvið hvers og eins. 

2.         Við bendum á að stúdentspróf er lykill að frekara námi og framtíð. Fólk með þroskahömlun fær ekki stúdentspróf við útskrift af starfsbrautum og er því augljóslega mismunað um margvísleg tækifæri til menntunar. Þetta hefur mikil áhrif á möguleika til frekari menntunar og margs konar tækifæri okkar alla framtíð, s.s. til atvinnu og til að afla okkur tekna, til að eiga möguleika til að eignast heimili og taka virkan þátt í samfélaginu á öllum sviðum til jafns við aðra. Bráðnauðsynlegt er því að tryggja raunhæf tækifæri fólks með þroskahömlun og/eða aðrar skerðingar til framhaldsmenntunar við hæfi. Mikilvægt er að það komi skýrt fram í menntastefnunni

3.         Við skorum á menntamálaráðherra að huga sérstaklega að því að veita nemendum með þroskahömlun og/eða aðrar skerðingar nám og þjálfun sem tryggir rétt þeirra til að taka þátt í samfélagi sem er að breytast og gera þeim kleift að taka virkan þátt í að takast á við og leysa mikilvæg viðfangsefni sem nemendur og samfélagið allt munu standa frammi fyrir í framtíðinni og sérstaklega er talað um í menntastefnunni, s.s. breytingar á vinnumarkaði með fjórðu iðnbyltingunni og loftslagsmál.

4.         Þá beinum við þeim tilmælum til menntamálaráðherra að hugað verði að því að skapa ungu fólki með þroskahömlun og/eða aðrar skerðingar, sem búsett eru utan höfuðborgarsvæðis, tækifæri til náms á háskólastigi eftir útskrift úr framhaldsskóla með því að tryggja með einhverjum hætti búsetuúrræði með stuðningi. Eins og staðan er í dag eiga þeir sem búa utan höfuðborgarsvæðis ekki kost á slíku námi sem er augljós mismunun á grundvelli búsetu.

Landssamtökin Þroskahjálp taka heils hugar undir þessar tillögur ungmennaráðsins og lýsa yfir miklum áhuga og vilja til að koma á fund ráðuneytisins til að gera grein fyrir áherslum sínum og sjónarmiðum við innleiðingu stefnunnar. Einnig bendum við á ungmennaráð Þroskahjálpar sem samráðsvettvang við það mikilvæga verkefni.

 Virðingarfyllst.

Bryndís Snæbjörnsdóttir, formaður Þroskahjálpar

Anna Lára Steindal, verkefnastjóri Þroskahjálpar í málefnum fatlaðra barna og ungmenna

Nálgast má þingsályktun sem umsögnin á við hér.